ភាគទី៩​៖ អារ្យធម៌អង្គរ កាលសម័យប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ត្រូវបានបែងចែកជាបី គឺសម័យមុនអង្គរ សម័យអង្គរ និងសម័យក្រោយអង្គរ។ ដោយឡែកពេលនេះយើងលើកយកតែសម័យអង្គរ ដែលជាការចាប់ផ្តើមនៃអារ្យធម៌អង្គរមកនិយាយ ដោយសារ យើងកំពុងស្ថិតនៅ ប្រាសាទព្រះគោស្រាប់។ តើប្រាសាទព្រះគោមានអ្វីពាក់ព័ន្ធទៅនឹងអារ្យធម៌អង្គរ? អារ្យធម៌អង្គររួមមាន៖ ១- ការពង្រឹងអំណាចកណ្តាល៖ កាលនោះព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ បានបង្រួបបង្រួមសមន្តរាជតូចៗដែលបែកបាក់គ្នាក្នុងកំឡុងសតវត្សទី៨ ឲ្យស្ថិតក្នុងអំណាចរបស់ព្រះអង្គ ដោយធ្វើពិធី កម្រតេង ត រាជ ​នៅលើភ្នំគូលែន (អ្នកប្រាជបរទេសហៅថា ពិធីលទ្ធិទេវរាជ)។​ពិធីនេះគឺប្រកាសខ្លួន ឯងជាស្តេចចក្រវាឡ នៅលើប្រាសាទអារាមរោងចិន (ប្រាសាទសប្បនិមិត្ត នៅលើភ្នំគូលែន ជាភ្នំធម្មជាតិ)។  ២- អំពីស្ថាបត្យកម្ម៖ ចាប់ផ្តើមមានប្រាសាទភ្នំដូចជាប្រាសាទអារាមរោងចិន សម្រាប់ធ្វើលទ្ធិទេវរាជ។ បន្ទាប់មកគឺការកសាងប្រាសាទមានប្រាង្គច្រើនសង់លើខឿនតែមួយ តួយ៉ាងដូចជាប្រាសាទដំរីក្រាប ដែលសាងក្នុងរាជព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ ដែលមុននោះ (មុនសម័យអង្គរ មានតែប្រាសាទប្រាង្គមួយសង់លើខឿនមួយ) ៣- ជំនឿ៖ សាងប្រាសាទដើម្បីឧទ្ទិសដល់បុព្វការីជន។ ប្រាសាទព្រះគោជាទឹកតាង ដែលសាងឡើងសម្រាប់ឧទិ្ទសដល់ព្រះឥសូរផងនិងបុព្វការីជនផង។ ​តួ​ប្រាង្គ​ប្រាសាទ​ទាំងអស់​៦ សង់​លើ​ខឿន​តែ​មួយ​ចែក​ជា​ពីរ​ជួរ ដោយ​ជួរ​មុខ​មាន​ប្រាសាទ​ចំនួន​៣ និង​ជួរ​ក្រោយ​មាន​ប្រាសាទ​ចំនួន​៣​ដូច​គ្នា ។ ប្រាសាទ​ទាំង​៦ នេះ​គឺ​ព្រះបាទ​ឥន្ទ្រ​វរ្ម័ន​សាង​ឡើង​ដើម្បី​ឧទ្ទិស​ថ្វាយ​ដល់​ព្រះ​ឥសូរ​ផង និង​ដល់​បុព្វការី​របស់​ទ្រង់​ផង ដូច​ជា​ប្រាង្គ​មួយ​ឈ្មោះ​ស្រី​ប ឬ​ថិ​វី​ទ្ទ្រេ​ស្វរៈ សម្រាប់​ថ្វាយ​ដល់​ព្រះ​បិតា​របស់​ទ្រង់…

ប្រាសាទបាយ័ន គឺជាស្នាមព្រះហស្ថមួយ ក្នុងចំណោមស្នាមព្រះហស្តជាច្រើន របស់ព្រះបាទជ័យរវ្ម័នទី៧។ ប្រាសាទបាយ័ន គឺជាប្រាសាទភ្នំ កសាងឡើងដើម្បីឧទ្ទិសដល់ ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន្ត។ ប្រាសាទភ្នំ ជាប្រាសាទសម្រាប់រាជ្យ ជាប្រាសាទដែលចាប់ផ្ដើមមានឡើងក្នុងអរិយធម៌អង្គរ។ ចាប់តាំងពីរាជ្យរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧មក គ្រប់រាជ្រស្ដេចក្រោយៗទាំងអស់ ត្រូវកសាងប្រាសាទសម្រាប់ឧទ្ទិសដល់បុព្វការីជនគ្រប់ជំនាន់។ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ទ្រង់បានកសាងបារាយណ៍ខាងជើង ដើម្បីយកទឹកប្រើប្រាស់ និងកសាងប្រាសាទភ្នំ ដើម្បីឧទ្ទិសដល់បុព្វការីជន និងដើម្បីរាជ្យ ឬសម្រាប់ដាក់សពខ្លួនឯង។  ថ្វីត្បិតតែព្រះអង្គបានបែរមកកាន់ពុទ្ធសានាមហាយាន្ត ដែលខុសពីឆ្ងាយពីព្រះបាទមុនៗក៏ដោយ ប៉ុន្តែព្រះអង្គនៅតែគោរពដល់គោលការណ៍នៃអរិយធម៌អង្គរដដែល។ ពោលគឺ ព្រះអង្គនៅតែមានព្រះទ័យទូលំទូលាយដល់ព្រាហ្មសាសនិកទាំងអស់។  គ្រប់សំណង់ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ទាំងអស់ សុទ្ធតែមានមុខបួន ទាំងប្រាង្គ និងខ្លោងទ្វារប្រាសាទ ដែលធ្វើឱ្យមានការសន្និដ្ឋានថា ជាព្រហ្មវិហារធម៌ទាំង៤ មាន៖ មេត្តា​ ករុណា មុទិតា និងឧបេក្ខា។ តាមរយៈក្រសែភ្នែកប្រឹមៗ របស់ព្រះព្រហ្មណ៍ទាំងអស់ គឺបានសេចក្ដីថា ជាការសញ្ជប់សញ្ជឹងគិត ដែលសមនឹងសិលាចារឹកសាយហ្វុង (សព្វថ្ងៃនៅប្រទេសថៃ) ដែលជាពំនោលរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ពោលថា ”ទុក្ខសោករបស់ប្រជាជន គឺជាទុក្ខសោករបស់ព្រះមហាក្សត្រ។” ព្រះអង្គក៏បានកសាងប្រាសាទជាច្រើនផ្សេងទៀត នៅក្នុងតំបន់អង្គរ ក្នុងនោះមាន៖ ប្រាសាទបាយ័ន            ឧទ្ទិសដល់បុព្វការីជន             ប្រាសាទព្រះខ័ន            ឧទ្ទិសដល់បិតារបស់ទ្រង់…

ទីក្រុងអង្គរធំ ដែលមនុស្សភាគច្រើនមានការយល់ច្រឡំថាជា ប្រាសាទអង្គរធំ កាពិតទីនេះ ពុំមានប្រាសាទអង្គធំឡើយ មានតែទីក្រុងអង្គរធំ ដែលមានផ្ទៃដីប្រាំបួនគីឡូម៉ែត្រការ៉េ។  បានជាមនុស្សមួយចំនួន មានការយល់ច្រឡំថានេះជាប្រាសអង្គរធំ ព្រោះទីនេះមានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ ហើយអ្នកស្រុកហៅទីនេះថា ជាអង្គរធំ ហើយហៅអង្គរវត្តថា ជាអង្គរតូច ដែលពាក្យថាអង្គរ ឬនគរ គឺបានន័យថា ជាទីក្រុង ឬទឹកដី នៃប្រទេសមួយ។ ប្រាសាទបាយ័ន កសាងឡើងដោយ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ គឺជាប្រាសាទភ្នំមួយ សម្រាប់រាជ្យរបស់ព្រះអង្គរ។ ប្រាសាទនេះ មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញធ្វើពីថ្មបាយក្រៀម គេហៅថាជ័យគិរី និងមានក្សិណ្ណទឹកឈ្មោះថា ជ័យសិន្ធុ ។ នៅមុខខ្លោងទ្វារ ទាំងអស់នៃប្រាសាទ យើងឃើញមានរូបដំរីក្បាលបី បញ្ជាក់ថាប្រាសាទនេះគឺតំណាងឱ្យព្រះឥន្ទ្រ ព្រោះព្រះឥន្ទ្រគឺមានយាន្តជំនិះជាដំរីក្បាលបី។ ប្រាសាទបាយ័ន គឺជាប្រាសាទភ្នំ ដែលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ បានកសាងឡើងនៅចំកណ្ដាលទីក្រុងអង្គរធំ។ ប្រាសាទនេះ មានទ្វារបួនជាសំខាន់ ដោយយកប្រាសាទបាយ័នជាអ័ក្ស។  ទ្វារចូលពីទិសខាងត្បូង    ហៅថាទ្វារទន្លេអុំ ទ្វារចូលពីទិសខាងជើង   ហៅថាទ្វារដីឆ្នាំង ទ្វារចូលពីទិសខាងលិច    ហៅថាទ្វារតាកាវ ទ្វារចូលពីទិសខាងកើត   ហៅថាទ្វាខ្មោច គ្រប់ទ្វារចេញចូលនៃទីក្រុងអង្គរធំទាំងអស់ សុទ្ធតែមានចម្លាក់យក្សនិងទេវតានៅម្ខាងម្នាក់ ដែលតំណាងថាជានិមិត្តរូបនៃ ភ្នំមន្ទឬមន្តរៈ។ ​ប្រាសាទបាយ័ន គឺជាចំណុចដ៏ធំមួយ ដែលព្រះអង្គសន្និដ្ឋានបានថាជាស្នូលនៃភ្នំមន្ទឬមន្តរៈ នៅក្នុងរឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ ដោយយក្សនៅខាងស្ដាំដៃទ្វារដីឆ្នាំង ទាញគ្នា ជាមួយទេវតានៅខាងឆ្វេងដៃទ្វារទន្លេអុំ រួមទាំងទ្វារខ្មោច និងទ្វារតាកាវដែរ។ ក្រៅពីខ្លោងទ្វារទាំបួននេះ នៅមានទ្វារមួយទៀត ដែលចេញពីព្រះបរមរាជ្យវាំងទិសខាងកើត នោះគឺ ទ្វារជ័យ។ ទ្វារនេះ គឺសម្រាប់បញ្ចេញទ័ពទៅធ្វើសឹកសង្គ្រាម ឬក៏ព្រះរាជាចេញ-ចូលសម្រាប់បំពេញការងារ ដោយមិនបានចេញចូលតាមទ្វារទាំងបួនទៀតនោះឡើយ។  បរិយាយដោយ៖…